Onderstaand stuk verscheen vandaag ( 19 juni 2018) als mijn reactie en aanvulling op het opiniestuk van Eric van der Bilt in het Dagblad van het Noorden van 13 juni 2018.

In zijn opiniestuk van 13 juni zet voormalig directeur van Stichting Het Drentse Landschap Eric van der Bilt treffend uiteen waarom een transferium langs de A28 bij De Punt een slecht idee is. Eén krachtig argument tegen de komst van deze megaparkeerplaats slaat hij jammer genoeg over: de grote cultuurhistorische waarde die hier in het geding is. De huidige Groningerstraat, waaraan het transferium moet komen te liggen, vormt met de aansluitende Rijksstraatweg een restant van een meer dan duizend jaar oude heerweg. Eeuwenlang was dit de enige plek waar je - via de Punterbrug - het beekdal van de Drentse Aa kon oversteken om over de hooggelegen Hondsrug Groningen te bereiken.Dit bijzondere historisch-geografische gegeven is nog steeds zeer goed waarneembaar. Doordat het laagland aan Drentse zijde van de beek open is gebleven, is het contrast met de hoge, lommerrijke Groningse zijde nog net zo groot als toen onze verre voorouders met paard en wagen over deze weg ploeterden. Het transferium zal, met alle verhullende bosjes rondom, dit beeld sterk verstoren. Op het kleine stukje open ruimte dat overblijft, rust deels een bedrijfs- en horecabestemming, zodat het wachten is op de gebouwen in schoenendozenstijl die we overal langs onze wegen zien verrijzen.

Daarmee dreigt voorgoed de entourage te worden verpest van de vele cultuurhistorische overblijfselen die zich aan of nabij de weg bevinden. Bijvoorbeeld de schitterend gelegen en volstrekt unieke herberg de Groninger Punt, een oude grenspost waarvan de historie teruggaat tot de vijftiende eeuw. Hier werd tol geheven en was een halteplaats voor twee belangrijke postkoetsdiensten. Pal erachter bevindt zich de locatie van het vroeg zestiende-eeuwse blokhuis Weerdenbras, een van de eerste aarden forten in Nederland. Saksers, Geldersen, Spanjaarden, Geuzen en Bommen Berend hebben zich hier verschanst om de toegangspoort tot het Noorden te controleren. Naast het tankstation ligt het middeleeuwse omgrachte terrein van de in 1981 afgebrande herberg de Drentsche Punt. Het staat op de Beleidskaart Archeologie van de gemeente Tynaarlo niet eens aangegeven. Daaruit blijkt wel hoe slecht er naar de cultuurhistorische waarde van het gebied is gekeken bij de plannenmakerij.

De Rijksstraatweg en Groningerstraat behoorden tot de eerste trajecten in Nederland die in het begin van de negentiende eeuw werden bestraat. Een gedenksteen van dit heuglijke feit ligt nog in de berm bij de Groninger Punt. Juist van bestuurders die het belang van mobiliteit zo hoog in het vaandel hebben staan, zou je verwachten dat ze oog hebben voor deze  ‘levende geschiedenisles’ die hier op een afstand van slechts enkele kilometers de ontwikkeling van duizend jaar wegverkeer samenvat. De Drentse politiek zou dan ook letterlijk en figuurlijk een historisch statement maken door een grote streep te zetten door dit overbodige parkeerplan en in plaats daarvan de uiterst boeiende geschiedenis van de weg te gebruiken om de aantrekkingskracht van het Drentse Aa-gebied te vergroten. Want dat is en blijft per slot van rekening de echte kip met de gouden eieren in de regio. 

Onze voorouders mogen dan al dertienhonderd jaar geleden Wodan en Freya hebben afgezworen, ‘heidense’ symbolen bleven nog tot diep in de 19de eeuw in zwang in de landelijke bouwtraditie en volkskunst. Oeleborden met zwanen sierden steevast de nok van Friese stallen, gekruiste paardenhoofden vond je bij de Twentse schuren. Er was geen bijgebouw op het boerenerf zonder makelaartje in de vorm van een donderbezem, drietand of een ander motief dat ooit aan een geest of godheid toebehoorde.

Veel symbolen hielden verband met aankomst en vertrek. Handen dienden als deurklink of deurklopper. Maalkruisen, spiralen en levensbomen sierden de bovenlichten van deurkozijnen. Zonnewielen, zandlopers en toverknopen waren onder meer te vinden op de stiepels (sluitpalen) van baanderdeuren. De harten, ruiten, klavers en schoppen uit het kaartspel vond je terug als loergaatje in de deur van het buitentoilet.

Stuk voor stuk waren het tekens die mens en dier voorspoed moesten brengen of voor kwaad moesten behoeden. Ze waren oeroud en hadden een enorm verspreidingsgebied. Daken met paardenhoofden vind je van Spanje tot in Karelië in Rusland. Het zonnewiel komt voor van Ierland tot in Turkije en Egypte, het later berucht geworden hakenkruis tot in China en Japan, enzovoort.

Jammer genoeg is dit mooie interculturele erfgoed besmet geraakt. Nazi’s en NSB’ers dweepten met de symboliek als zijnde typisch Germaans. Na de oorlog werden de paardenhoofden, donderbezems en toverknopen dan ook denigrerend weggezet als folklore. De diepere betekenis van al die zinnebeelden was al eeuwen geleden verloren gegaan, zo luidde het oordeel. Maar klopt dit wel? Een enkele keer stuit je op aanwijzingen voor het tegendeel.

Bijvoorbeeld tijdens mijn onderzoek van de 17de-eeuwse herberg de Groninger Punt te Glimmen. Dit bouwwerk bezit een hoge, statige entree met wat in bouwhistorisch jargon een dubbel halportaal wordt genoemd. Achter het rechterportaal zet de gang zich voort, achter het linker voert een trap naar de zolder. Een puike trap die gezien mag worden, of beter gezegd: gezien móet worden, want in een van de stootborden is op ooghoogte een zonnewiel uitgezaagd.

Het zonnewiel stond onder meer symbool voor gastvrijheid en voorspoed voor reizigers. Niet voor niets tref je het veelvuldig aan op boerenwagens en bruidskisten – de ‘reiskoffer’ van de bruid die naar de familie van haar man vertrok. Maar waarom zit het hier in de trap?

Waren er op zolder soms extra slaapvertrekken geweest voor de gasten? Immers, op de begane grond zijn een viertal prachtige kast- en bedstedewanden bewaard gebleven, maar deze waren zeker niet bedoeld voor de gewone man. Sliep die boven? Eén blik op de zolderruimte was genoeg: deze ruimte moet met zijn flauwe dakhelling en onbeschoten kap daar niet geschikt voor zijn geweest.

Maar waarom bezat de entree dan toch zo’n uitnodigende trap naar boven? Het antwoord op die vraag vond ik na lang speuren in enkele 18de-eeuwse beschrijvingen: het pand bleek ooit een verdieping te hebben gehad. Onder de trap bevond zich een ruimte waarin vanuit de gelagkamer een lantaarn kon worden gezet. Aldus wees het zonnewiel Jan-de-voerman en zijn knecht ook ’s avonds de weg naar de plek waar zij onder de wol konden kruipen. Uiteraard zonder daarbij de voorname gasten te hoeven storen.